Атаж?рт интеллектуалды ойын
Та?ырыбы: «Киелі мекен К?ре?бел» атаж?рт ойыны
Ма?саты
О?ушыларды? ?тілген та?ырыптар бойынша ал?ан білімдерін ?орытындылау ж?не хал?ымызды? ?лтты? салт-д?ст?рлері мен тарихи шежірелері туралы жас ?рпа??а ?йрету
Сынып о?ушылары екі топ?а б?лінеді.
1-топ Атаж?рт 2 топ К?ре?бел
«Атаж?рт» этнографиялы? ойыны мынадай кезе?дерден т?рады.
1.?ткел
2.Белес
3.Бекет
4. Асу
5.Жер?йы?
1. «?ткел»
Топ басшыларына с?ра?
«Атаж?рт» с?ра?ы
1 Біз ?мір с?ріп жат?ан д?уір ?алай аталады?(Кайнозой)
2 ?аза?ты? т. ыш географы кім?(Ш.Уалиханов)
3 Іле Алатауыны? е? биік н?ктесі (Тал?ар)
4 Ауа ?ысымын ?лшейтін ??рал (Барометр)
5 ?аза?стан неше мемлекетпен шектеседі? (5)
«К?ре?бел» с?ра?ы
1 Атом стансасы ?ай ?алада орналас?ан?(А?тау)
2 ?аза?станны? е? т?мен жат?ан н?ктесі (?ара?ия)
3 ?аза?станны? таби?ат зоналары (Орманды дала, дала, ш?л. Ш?лейт)
4 ?ор?ат ата ескерткіші ?ай жерде орналас?ан? (?ызылорда облысы,Жосалы ауданы)
5 ?аза?станны? астанасы Алматыдан Астана?а ?ашан к?шірілді?(1997)
2. «Белес»
«Атаж?рт» с?ра?ы
1. Ш. Уалихановты? жерленген жері
?осымша к?мек: Алматы облысы Алтынемел тауыны? баурайында (К?шен то?айында)
2. Орал тауынан басталып, Батыс ?аза?станды солт?стіктен о?т?стікке ?арай кесіп ?тіп, Каспий те?ізіне ??ятын ?зен
?осымша к?мек: ?зенні? ?зынды?ы 2428 км (Жайы? ?зені)
«К?ре?бел» с?ра?ы
1 Орта ?асырларда?ы ірі ?алаларды? бірі, ?аратауды? солт?стік беткейінде ?азіргі Бай?адам кентіні? ма?ында орналас?ан.
?осымша к?мек: Ежелгі деректерде ол Сугулхан, кейінірек Сулхан деген атпен белгілі (Саудакент)
2 Атырау ?аласынан 55 ша?ырым жерде, Жайы?ты? о? жа?асында орналас?ан. ?аланы? іргесі ХІ ?асырда ?алан?ан, г?лденген д?уірі ХІІ- ХІ? ?асырлар аралы?ы, ?аланы? атауы.
?осымша к?мек: А? Орда хандары жерленген ?асиетті орын?а айнал?ан (Сарайшы?)
ІІІ. «Бекет»
Б?л б?лімде топ жанк?йерлеріне с?ра? беріледі
- Матай биді? ?арындасы. К?ркіне а?ылы сай, ескіше о?ы?ан, зерделі, байсалды, тап?ыр, с?зге ж?йрік, мейірімді жан болыпты. Б?гінде Керб?ла? ауданында бір ауыл сол кісіні? атымен аталады. (Шанханай)
- ?лы ж?з ішінде Дулатты? Ботпай руынан шы??ан. Кейбір деректерде Х?ІІІ ?асырды? ая?ында ба?илы? болды десе, та?ы бірде А?ыра?ай шай?асында 1729 жылы жекпе-жекте мерт бол?ан деседі. (С?мен батыр)
І?. «Асу»
Интерактивті та?тадан кесте к?рсетіледі, онда 12 терезе болады. ?р топ 6 терезеден та?дайды. М?нда ?аза?стан Республикасы бойынша с?ра?тар ?ойылады.
1 терезе: К?п н?ктені? орнына тиісті с?зін ?ой
Архарлыны? асуын-ай,
. тасуын-ай (Керб?ла?ты?)
2 терезе: Керб?ла? ауданында асты?ты ??ірі. (?о?ал ??ірі)
3 терезе: Тянь-Шаньны? солт?стігіндегі е? биік тау жотасы. (Іле Алатау)
4 терезе: Керб?ла? ауданыда?ы ?иыршы? тас ?ндіретін елді мекен. (Жоламан)
5 терезе: Жо??ар Алатауыны? ?згертілген ?азіргі атауы (Жетісу Алатауы)
6 терезе: Мон?ол шап?ыншылы?ы кезінде ?аза?стан?а келген ?ытай саяхатшылары. (Елюй Чу –Цай (1219ж.) мен Чань Чунь (1221 ж))
7 терезе: Жетісуды? жеті ?зені атап бері?із. (?аратал, Лепсі, А?су, Іле, тентек, Сар?ан, Бас?ан)
8 терезе: Орал тауыны? о?т?стігінде, ?аза?стан жеріндегі таби?и жал?асы болып табылатын тау. (М??алжар тау)
9 терезе: К?ре?бел ??іріндегі Бесшатыр ?ор?андары ?ай тайпалардан ?ал?ан ескерткіш? (Са? тайпасы Тиграхауда са?тары)
10 терезе: Керб?ла? ауданында?ы шахталы таулы ауыл. (Ар?арлы)
11 терезе: Жаратылысы тым б?лек ??м-тауды? ?зынды?ы 3 ша?ырым, биіктігі 120 метр болады. ?шар басына шы??ан со?, ?а? ма?дайынан тік т?мен т?суге болады. Біра? адымдап емес, мысы? табандап, ??йры?пен сыр?исыз. Сонда жамбасынызды? астынан ?ша?ты? дауысындай дыбыс шы?ады. Б?л ?ай таби?ат ерекшелігін айтып т?р? (Ай?ай??м)
12 терезе: Шилісу ауылында?ы таби?ат ескерткіші (Ерто?ым тасы, Тесік тас, Тасба?а тас)
? «Жер?йы?»
Б?л б?лімде же?ген бір топ ?ана ?алды.
С?ра?: Е? ежелгі, м?жілген аласа таулы ?лке, Биік н?ктесі А?соран деп аталады. Сарыар?а т??ірегіндегі тау (?ызыларай тауы)
ЧИТАТЬ КНИГУ ОНЛАЙН: Заговоренный меч (на каз.яз.)
НАСТРОЙКИ.
СОДЕРЖАНИЕ.
СОДЕРЖАНИЕ
Ілияс Есенберлин
АЛМАС ?ЫЛЫШ
(К?ШПЕНДІЛЕР — 1)
О?ырмандар?а с?з
?ымбатты достар! Сіздер Ілияс Есенберлинні? ата?ты «К?шпенділер» трилогиясын ?ол?а алып отырсыздар. Кітап жалпы таралымы ?ш миллион данамен елу реттен аса шы?арылып, ?азірді? ?зінде отыз тілге аударылса да, б?л жол?ы басылымны? т?уелсіз ?аза?станны? ?алыптасу кезе?інде ал?аш рет ж?зеге асырылуы назар аударарлы? о?и?а болып отыр. Осы ар?ылы аса к?рнекті жазушыны? шы?армашылы?ын ?астерлеушілер мен ба?алаушылар?а, бізді? тарихымызды ?ымбат к?ретін барша ж?ртшылы??а б?л шы?арма?а жа?аша — ежелден азатты??а ?мтылып, ?лтты? т?уелсіздік ?шін ерлікпен к?рескен ?аза? хал?ыны? ж?зеге ас?ан арманы т?р?ысынан ?арау?а м?мкіндік беріледі.
Б?гінгі та?да трилогияны ?айта о?и отырып, егемендік алу ісіне бізді? бабаларымыз — ?біл?айыр, Абылай, Кенесары хандар, Наурызбай, ?обланды, Б?генбай батырлар, Т?ле би, Асан?ай?ы, Б??ар жырау сынды даналар ?аншалы?ты зор ?лес ?ос?анын ерекше т?йсініп, пайымдайсы?… Олар, оларды? серіктері мен ізбасарлары ?з отанын шексіз с?йді, оны? болаша?ына сенді, осынау к?кейкесті м?рат?а жету ?шін аянбай к?ш-?айрат ж?мсады.
Трилогияны? та?дырында да оны жаратушы, бірнеше м?рте жала мен жазалау?а душар етілген адамны? та?дырына ??састы? бар. Идеологиялы? ж?не цензуралы? талай кедергілерден ?ткен со?, тек т?уелсіздік жылдарында ?ана, б?л кітап шын м?нінде ?алы? о?ырман ?ауымны? ?олы жететін игілікке айналды. Атап айт?анда, ол мектептерді? о?у ба?дарламасына енгізілді, ендігі жерде жастар одан рухани мы?тылы?ты?, адамгершілік пен отаншылды?ты? ?лгісі мен та?ылымына м?лдір б?ла?тан су ішкендей ?ана алады.
Ал енді а?а ?рпа??а келетін болса?, кітапты ?айталап о?ып шы??аннан кейін олар ?здері осыдан біраз ?ана б?рын байыбына бара алмастай к?рінген к?кейтесті с?ра?тарды? к?пшілігіне жауап таба алады. Оларды? е? бастысы, мені? ойымша, жеке ж?не орта? м?дделері ?йлесім тауып біріккен халы?, ?зін т?летіп ?сірген жерге адал берілген халы? тауды ?опарып тастау?а, е? ?иын проблемаларды шешуге ?абілетті екендігін т?йсінуде болса керек.
Кітап шы?ару е? ?иын кезе?ін бастан кешіріп отыр?ан ?азіргі к?нде, Ілияс Есенберлинні? шебер ?атталып, тал?ампазды?пен безендірілген трилогиясы жары? к?руіні? ?зі т?нті етеді. Б?л к?п ретте «?аза?ойл» ?лтты? м?най компаниясында, ?аза?ты? «Астана-моторс» компаниясында, «Эксон» компаниясыны? ?аза?стан ?кілдігінде ж?мыс істейтін адамдарды? ?нер мен тарих?а нем??райды ?арай алмай, о?ан і?к?рлік білдіруіні? ар?асында м?мкін болды.
Мен олар?а шын ж?ректен ризалы?ымды айтамын.
Ал ?ымбатты о?ырмандар, сіздерге болса, «К?шпенділерді?» беттерімен ?ызы?ты ?рі пайдалы саяхат жасау?а тілектестік білдіремін.
?аза?стан Республикасыны? Президенті
Н?рс?лтан Назарбаев
БІРІНШІ Б?ЛІМ
І
Ажал — ?стемдігі?ді ж?ргізуді? е? берік ??ралы емес пе?
Бабасы Шы??ысхан б?кіл ?лемді осы ажал ар?ылы ба?ындырма? бол?ан жо? па еді?
?ара б??араны ?ліммен ?лдилеуден Шы??ыс ?рпа?ынан шы??ан ?ай хан тартын?ан?»
?біл?айыр ірбіз[1] терісіні? ?стінде аунап т?сті.
«И?, ?лім себу — Шы??ыс бабаны? ?лы саясаты. Ол ?зіні? б?кіл ?лемді жаулап алам деп жина?ан жау ж?рек ератын[2] да осы ?ліммен ?ор?ытып ?ста?ан жо? па. И?, и?, с?йткен еді ?ой. ?алай делінген еді сол бір т?ртіп Ясысында?»
?біл?айыр к?зін ж?мды. Жа?ында ?ана фарсы тіліне аударыл?ан. Шы??ыс бабасыны? ?мірі ж?ріп т?р?ан кезінде ?ара??рымда бол?ан италиялы? бір жи?анкез жолаушыны? жаз?ан кітабыны? ?рбір ?рпі ба?андай боп к?з алдында т?ра ?алды. ?біл?айыр ернін жыбырлатып о?и бастады: «Мон?ол ?скері жайында. Шы??ысхан он адам бір адам?а ба?ынсын деп б?йыр?ан (бізді?ше оны онбасы дейді), ал ол онбасы бір ж?збасы?а бас иген. Он ж?збасыны? ?стінен бір адам ?ара?ан. Оны мы?басы деген. Бар ?скеріні? басына ?ш ноян ?ой?ан. Б?л ?ш ноян барып бір ?олбасшы?а тізе б?ккен». ?біл?айыр с?л к?зін ашты. Е? ?ызы?ы ар жа?ы… Ол ?айтадан о?и т?сті:
Саба? жоспары «?зендер мен к?лдер» д?ниетану п?ні
Саба?ты? та?ырыбы: ?зендер мен к?лдер.
Адам тіршілігі ?шін суды? ма?ызы ж?не оны ?ор?ау
Білімділігі: ?аза?станны? ?зендері мен к?лдері туралы т?сінік ?алыптастыру.Суды? тіршілік ?шін ма?ыздылы?ын т?сіндіру.
Дамытушылы?: О?ушыларды? ?зен мен к?л туралы д?ниетанымын,танымды? ?абілетін, ?зен мен к?лдерді пайдалану ж?не са?тау жайында пікір,сенім ?алыптастыру.
Т?рбиелік:О?ушыларды адамгершілікке,таби?атты ?ор?ау?а,?зен мен к?л суларын ластамау?а,?ор?ау туралы экологиялы? т?рбие беру.
К?рнекілігі:Интерактивті та?та, ?аза?стан картасы, тірек сызбалар
Т?рі: Жа?а білімді игерту.
?дісі: Т?сіндіру, с?ра? –жауап
П?наралы? байланыс:?дебиеттік о?у
І.?йымдастыру Амандасу. Сынып тазалы?ын тексеру. О?ушыларды т?гендеу
ІІ Психологиялы? дайынды?
Таби?ат сен –тіршілік т?нып т?р?ан,
Сен –к?нсі? к?теріліп к?ліп ?ырдан,
Сен-к?лсі? сен ?зенсі?,сен ормансы?.
Адам?а с?лулы?ты сен ??тыр?ан. –деп саба?ымызды бастайы?. О?ушыларды топ?а б?лу.
ІІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
Таби?атта?ы су айналымы бойынша тест тапсырмалары беріледі.
1.Жер асты суларыны? негізгі к?зін ата.
А. ?зендер мен м?зды?тар В. Жа?быр мен ?ар С. те?іздер мен м?хиттар
2. ?андай суды минералды сулар дейміз?
А. Д?мі мен иісі бар В. Д?мі мен иісі жо? С. ??рамында минералды т?зы бар
3.Жер асты суыны? жер бетіне шы??ан жерін не дейді?
А. ?зен В. К?л С. б?ла?
4.Таби?атта су неше т?рлі к?йде кездеседі?
5.Жер шарыны? ?андай б?лігін су алып жатыр?
6. Адам денесінде неше пайыз су бар?
7.Еліміздегі е? тере? к?лді ата
А. Алак?л В. Бал?аш С. Байкал
8.Сарыа?ашты? шипалы суы ?ай жылы ашылды?
А. 1956ж В. 1946ж С. 1954 ж
9.Шипалы су деген не?
А. Суды? ??рамында т?з болса онда оны шипалы су дейміз.
В. Адам а?засына пайдалы ж?не ?р т?рлі сыр?аттардан айы?у?а к?мектесетін суды шипалы су дейміз.
С.Жер астынан шы?атын суды шипалы су дейміз.
10.Жер астынан шы?атын минералды суды? температурасы ?анша градусты
А.50-53 градус В. 48-51 градус С. 49-52 градус
Ту?ан жерді? белбеуі
Керемет –ау кернеуі,
Тасты тесіп жарыпты. (?зен)
Ауыл сыртында сайда,
Жатыр ?лкен айна (К?л)
Ая?ы жо? жор?алайды,ж?реді,
Аузы да жо? сы??ырлайды к?леді,
Онсыз біра? жер бетінде тірлік жо?,
Айты?даршы осыны кім біледі? (Су)
V. Жа?а саба?. Б?гінгі саба?ымыз « ?зендер мен к?лдер. Адам тіршілігі ?шін суды? ма?ызы ж?не оны ?ор?ау»
Су туралы не білесі?дер? ?з пікірлерін айту. Таби?и су ?оймаларына ?зен,к?л,те?із,м?хит жатады.
?зен дегеніміз ?зі сал?ан арнамен а?атын су а?ыны. ?зенні? а?ып шы?атын жерін бастауы деп аталады. ?зендерді? негізгі б?ліктері жыл?а, бастау, сала, са?а. ?зендер екіге б?лінеді.
1.Жазы? жердегі ?зендер 2. Таулы жердегі ?зендер.
Тау ?зендері тік жартасты тере? болып келеді. Жазы? жердегі ?зендерді? а?ысы баяу, жазы? жерлерді? ?зендері тере? емес ж?не оларды? ені бірнеше километр болады. ?аза?станда 85 мы??а жуы? ?зендер мен б?ла?тар бар. Ертіс,Іле, Еділ ?зендеріні? бойымен кемелер ж?зеді. Сырдария, Тобыл,?аратал. Б??тырма ?зендеріні? бойымен тере? жерлерінде ?ана ж?зе алады. Б?л ?зендерде ??нды балы?ты? т??ымдары бар. Т?щы суды? бір к?зі –?зен. ?зендерде стансалар салынып су к?шінен электр ?уаты ?ндіріледі. ?зен бас?а бір ?зенге, к?лге, те?ізге, м?хит?а барып ??яды. ?зен жа?быр суынан, еріген ?ар мен м?зды?тардан, ?айнар б?ла?тардан н?р алады. К?птеген ?зендер ?ыраттар мен таулардан басталады. Жер бетіндегі су?а тол?ан таби?и ойыстарды к?л деп атайды. К?лдер жазы?ты жерлерде де, тауда да кездеседі. ?лкен к?лдерді те?із деп атайды. ?зендер сия?ты к?лдер де жа?быр суынан ?оректенеді. К?л суы а?ынды ж?не а?ынсыз болып екіге б?лінеді. А?ынсыз к?лді? суы т?зды болып келеді. А?ынды к?лден ?зен а?ып шы?ады. К?лге т?з жиналып ол ?зен суымен а?ып кетеді. Сонды?тан а?ынды к?лді? суы т?щы болады.
Ертіс-Семей, Павлодар, ?скемен.
Д?ние ж?зіндегі е? тере? к?л Байкал к?лі. Тере?дігі 1637 м ?аза?станда б?рын Арал те?ізі д?ние ж?зі бойынша к?лдерді? арасында ?шінші орынды алатын еді. ?азір суы азайып кетті. Аралдан кейінгі ірі к?л Бал?аш к?лі. Бал?аш к?ліні? суы жартысы т?щы, жартысы ащы. К?лдерді? е? ?лкені Каспий ауданы 371000 шаршы км.Бізді? ?аза?станда ?андай к?лдер бар?
Адам ?міріндегі суды? ма?ыздылы?ы сусыз тіршілік жо? екенін барлы?ымыз білеміз. Адам к?ніне ?ш литрдай су ішеді. Су адам бойында?ы ?ан айналымды жа?сартып т?ра?ты болуын ?амтамасыз етеді. Адам?а ауа ?андай ?ажет болса,суда сондай ?ажет.
?сімдікке, жануарлар?а адамдар?а суды? ?ажеттілігі туралы айту.
“А? б?ла?” ба?дарламасы
2011-2020 жылдар?а арнал?ан “А? б?ла?” ба?дарламасын ж?зеге асыру барысында мынадай негізгі м?селелерге назар аудару ?арастырыл?ан. ?олда бар сумен жабды?тау ж?йелерін ?айта жары?тандыруда ж?не жа?а сумен жабды?тау нысандарыны? ??рылысын сал?ан кезде ж?йелі ж?мыс ж?ргізу,елді мекендердегі сумен жабды?тау ж?йелерін тиімді пайдалануды ?амтамасыз ету, т?р?ындарды сапалы ауыз сумен ?амтамасыз ету ?шін жерасты су к?здеріні? ?леуетін барынша ке? пайдалану
О?ушылар?а м?тінді тізбектей о?ыту.
?аза?станны? физикалы? картасы ар?ылы ?зендер мен к?лдерге саяхат?а шы?у.
?зен мен к?лдерді? шартты белгілерімен таныстыру.
Картада ?зен, к?лдер ?андай т?спен берілген?
Те?із ж?не к?лдер Арал,Бал?аш Жайсан к?ліні? бас?а к?лден ерекшелігі.
О?улы?та берілген ?зен,к?лдерді? аттарын теріп жазу.
Мына ?зендерді? ?айсысы Астана ?аласыны? аума?ынан а?ып ?теді?
1.Амазонка 2. Есіл 3. Шу 4. Ніл 5. Іле 6.Бал?аш 7.Жайы? 8. Н?ра
?алада к?п ?абатты ?йлерде к?нделікті ?олданылатын су ?айда кетеді?
ІІІ-топ Арал те?ізіне ж?не Бал?аш к?ліне ??ятын ?андай ?зендерді білесі?? Картадан к?рсет.
VІІ.Саба?ты ?орытындылау Венн диаграммасы
?зі сал?ан арнамен а?ады. Суы т?щы, электр ??аты ?ндіріледі.
Суы бар. Балы? аулайды
Жол ?атынасы, малды, егістікке керек.Тіршілік ?шін ?ажет.
тол?ан таби?и ойыстар
VІІІ.?йге тапсырма беру. ?зен мен к?л
Просмотр содержимого документа
«саба? жоспары «?зендер мен к?лдер» д?ниетану п?ні»
Сабақтың тақырыбы: Өзендер мен көлдер .
Адам тіршілігі үшін судың маңызы және оны қорғау
Білімділігі: Қазақстанның өзендері мен көлдері туралы түсінік қалыптастыру.Судың тіршілік үшін маңыздылығын түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың өзен мен көл туралы дүниетанымын,танымдық қабілетін, өзен мен көлдерді пайдалану және сақтау жайында пікір ,сенім қалыптастыру.
Тәрбиелік:Оқушыларды адамгершілікке,табиғатты қорғауға ,өзен мен көл суларын ластамауға ,қорғау туралы экологиялық тәрбие беру.
Көрнекілігі:Интерактивті тақта, Қазақстан картасы, тірек сызбалар
Түрі: Жаңа білімді игерту.
Әдісі: Түсіндіру, сұрақ –жауап
Пәнаралық байланыс:Әдебиеттік оқу
І.Ұйымдастыру Амандасу. Сынып тазалығын тексеру. Оқушыларды түгендеу
ІІ Психологиялық дайындық
Табиғат сен –тіршілік тұнып тұрған,
Сен –күнсің көтеріліп күліп қырдан,
Сен-көлсің сен өзенсің ,сен ормансың.
Адамға сұлулықты сен ұқтырған. –деп сабағымызды бастайық. Оқушыларды топқа бөлу.
ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау .
Табиғаттағы су айналымы бойынша тест тапсырмалары беріледі.
1.Жер асты суларының негізгі көзін ата.
А. Өзендер мен мұздықтар В. Жаңбыр мен қар С. теңіздер мен мұхиттар
2. Қандай суды минералды сулар дейміз?
А. Дәмі мен иісі бар В. Дәмі мен иісі жоқ С. Құрамында минералды тұзы бар
3.Жер асты суының жер бетіне шыққан жерін не дейді?
А. Өзен В. Көл С. бұлақ
4.Табиғатта су неше түрлі күйде кездеседі?
5 .Жер шарының қандай бөлігін су алып жатыр?
6. Адам денесінде неше пайыз су бар?
7.Еліміздегі ең терең көлді ата
А. Алакөл В. Балқаш С. Байкал
8.Сарыағаштың шипалы суы қай жылы ашылды?
А. 1956ж В. 1946ж С. 1954 ж
9.Шипалы су деген не?
А. Судың құрамында тұз болса онда оны шипалы су дейміз.
В. Адам ағзасына пайдалы және әр түрлі сырқаттардан айығуға көмектесетін суды шипалы су дейміз.
С.Жер астынан шығатын суды шипалы су дейміз.
10.Жер астынан шығатын минералды судың температурасы қанша градусты
А.50-53 градус В. 48-51 градус С. 49-52 градус
Туған жердің белбеуі
Керемет –ау кернеуі,
Тасты тесіп жарыпты. (Өзен)
Ауыл сыртында сайда,
Жатыр үлкен айна (Көл)
Аяғы жоқ жорғалайды,жүреді,
Аузы да жоқ сыңғырлайды күледі,
Онсыз бірақ жер бетінде тірлік жоқ,
Айтыңдаршы осыны кім біледі? (Су)
V . Жаңа сабақ . Бүгінгі сабағымыз « Өзендер мен көлдер. Адам тіршілігі үшін судың маңызы және оны қорғау»
Су туралы не білесіңдер? Өз пікірлерін айту. Табиғи су қоймаларына өзен,көл,теңіз,мұхит жатады.
Өзен дегеніміз өзі салған арнамен ағатын су ағыны. Өзеннің ағып шығатын жерін бастауы деп аталады. Өзендердің негізгі бөліктері жылға, бастау, сала, саға . Өзендер екіге бөлінеді.
1.Жазық жердегі өзендер 2. Таулы жердегі өзендер.
Тау өзендері тік жартасты терең болып келеді. Жазық жердегі өзендердің ағысы баяу, жазық жерлердің өзендері терең емес және олардың ені бірнеше километр болады. Қазақстанда 85 мыңға жуық өзендер мен бұлақтар бар. Ертіс ,Іле, Еділ өзендерінің бойымен кемелер жүзеді. Сырдария, Тобыл,Қаратал. Бұқтырма өзендерінің бойымен терең жерлерінде ғана жүзе алады. Бұл өзендерде құнды балықтың тұқымдары бар. Тұщы судың бір көзі –өзен. Өзендерде стансалар салынып су күшінен электр қуаты өндіріледі. Өзен басқа бір өзенге, көлге, теңізге, мұхитқа барып құяды. Өзен жаңбыр суынан, еріген қар мен мұздықтардан, қайнар бұлақтардан нәр алады. Көптеген өзендер қыраттар мен таулардан басталады. Жер бетіндегі суға толған табиғи ойыстарды көл деп атайды. Көлдер жазықты жерлерде де, тауда да кездеседі. Үлкен көлдерді теңіз деп атайды. Өзендер сияқты көлдер де жаңбыр суынан қоректенеді. Көл суы ағынды және ағынсыз болып екіге бөлінеді. Ағынсыз көлдің суы тұзды болып келеді. Ағынды көлден өзен ағып шығады. Көлге тұз жиналып ол өзен суымен ағып кетеді. Сондықтан ағынды көлдің суы тұщы болады.
Ертіс-Семей, Павлодар, Өскемен.
Дүние жүзіндегі ең терең көл Байкал көлі. Тереңдігі 1637 м Қазақстанда бұрын Арал теңізі дүние жүзі бойынша көлдердің арасында үшінші орынды алатын еді. Қазір суы азайып кетті. Аралдан кейінгі ірі көл Балқаш көлі. Балқаш көлінің суы жартысы тұщы, жартысы ащы. Көлдердің ең үлкені Каспий ауданы 371000 шаршы км.Біздің Қазақстанда қандай көлдер бар?
Адам өміріндегі судың маңыздылығы сусыз тіршілік жоқ екенін барлығымыз білеміз. Адам күніне үш литрдай су ішеді. Су адам бойындағы қан айналымды жақсартып тұрақты болуын қамтамасыз етеді. Адамға ауа қандай қажет болса ,суда сондай қажет.
Өсімдікке, жануарларға адамдарға судың қажеттілігі туралы айту.
“Ақ бұлақ” бағдарламасы
2011-2020 жылдарға арналған “Ақ бұлақ” бағдарламасын жүзеге асыру барысында мынадай негізгі мәселелерге назар аудару қарастырылған. Қолда бар сумен жабдықтау жүйелерін қайта жарықтандыруда және жаңа сумен жабдықтау нысандарының құрылысын салған кезде жүйелі жұмыс жүргізу,елді мекендердегі сумен жабдықтау жүйелерін тиімді пайдалануды қамтамасыз ету, тұрғындарды сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету үшін жерасты су көздерінің әлеуетін барынша кең пайдалану
Оқушыларға мәтінді тізбектей оқыту.
Қазақстанның физикалық картасы арқылы өзендер мен көлдерге саяхатқа шығу.
Өзен мен көлдердің шартты белгілерімен таныстыру.
Картада өзен, көлдер қандай түспен берілген?
Теңіз және көлдер Арал,Балқаш Жайсан көлінің басқа көлден ерекшелігі.
Оқулықта берілген өзен ,көлдердің аттарын теріп жазу.
Мына өзендердің қайсысы Астана қаласының аумағынан ағып өтеді?
1.Амазонка 2. Есіл 3. Шу 4. Ніл 5. Іле 6.Балқаш 7.Жайық 8. Нұра
Қалада көп қабатты үйлерде күнделікті қолданылатын су қайда кетеді?
ІІІ-топ Арал теңізіне және Балқаш көліне құятын қандай өзендерді білесің? Картадан көрсет.
VІІ.Сабақты қорытындылау Венн диаграммасы
Өзі салған арнамен ағады. Суы тұщы, электр құаты өндіріледі.
Суы бар. Балық аулайды
Жол қатынасы, малды, егістікке керек.Тіршілік үшін қажет.
толған табиғи ойыстар
VІІІ.Үйге тапсырма беру. Өзен мен көл
№6 жалпы білім беру орта мектебі
Тақырыбы:Өзендер мен көлдер .
Адам тіршілігі үшін судың маңызы және оны қорғау